Ik herinner me nog heel goed dat we op een ochtend in augustus 2012 het kleine gebouwtje binnenliepen van l’Office de Tourisme Fère-en-Tardenois. Een vriendelijke dame verwelkomde ons en toen ik vertelde over mijn passie voor Camille Claudel begon ze te stralen: “Un livre en hollandais de Camille Claudel, c’est fantastique”. Ook zij had haar hart verloren aan deze geniale beeldhouwster en liet me van alles zien. Opeens riep ze uit “weet u al dat er een film uitkomt over Camille Claudel, een nieuwe film met Juliette Binoche in de hoofdrol. Juliette is zelf naar regisseur Bruno Dumont gestapt en heeft gevraagd een film met haar te maken, het staat sinds deze week in alle Franse kranten. De film zal uitkomen in 2013, precies 100 jaar na haar opsluiting.”  Nog dezelfde middag heb ik het internet afgestruind naar meer informatie. Het enige wat ik, buiten de krantenartikelen, kon vinden, was de Franse trailer. Het zou nog zeker een jaar duren voordat deze film in de Nederlandse bioscopen te zien zou zijn.

En nu, begin oktober 2013, is het dan zover.

Afgelopen zomer had ik in Frankrijk al de DVD Camille Claudel 1915 gekocht, de Franstalige met Franse ondertiteling voor slechthorenden en als bonus ‘the making of’. Na het zien van de film was ik diep geraakt. De wijze waarop regisseur Bruno Dumont het lijden van Camille Claudel in beeld brengt, raakt tot op het bot. Natuurlijk kende ik haar schreeuw om vrijheid. Ik heb haar brieven gelezen, niet de selectie die in het Nederlands is vertaald, maar de volledige correspondentie in het Frans. Toch is het een groot verschil of je iets alleen maar leest of dat het zich voor je ogen afspeelt. Bovendien sluit Dumonts script volledig aan op mijn laatste bevindingen in Avignon eerder dit jaar.

In mei 2013 ben ik naar Montdevergues (nabij Avignon) geweest, naar de inrichting waar Camille Claudel van 1914 tot 1943 opgesloten zat. Met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was zij namelijk overgeplaatst van Ville-Évrard nabij Parijs naar Zuid-Frankrijk. In Montdevergues was dit voorjaar een kleine expositie te zien waar niet alleen een selectie uit Camille’s oeuvre werd getoond, ook brieven en enkele stukken uit medische rapporten waren tentoongesteld. Naast dat kwam duidelijk naar voren onder welke omstandigheden de patiënten hier hebben geleefd in de eerste helft van de 20e eeuw. In de medische dossiers las ik dat de artsen Camille Claudel in 1915 al wilden ontslaan, maar dat haar familie dit niet wenste (zou Bruno Dumont daarom zijn film het toevoegsel 1915 hebben gegeven?). Ook ben ik naar de cimetière de Montfavet gegaan en heb op de lege plek gestaan waar eens haar graf was. Haar eigen graf voordat broer Paul opdracht gaf het te ruimen en haar overblijfselen in de ossuaire terecht kwamen. Paul had zijn oudste zus niet alleen willens en wetens opgesloten en laten stikken, zelfs haar graf had hij laten ruimen. Het algemene verhaal luidt dat de cimetière deze plaatsen nodig had, niets is minder waar. Alle andere graven zijn er nog. Alleen die van Camille Claudel is leeg en ook nooit door iemand anders ingenomen.

In de film Camille Claudel 1915 komt de rol die Paul Claudel heeft gehad in dit hele gebeuren duidelijk naar voren. Zijn obsessie voor het christelijke geloof wordt briljant vertolkt door theateracteur Jean-Luc Vincent. Menig Nederlands filmcriticus vraagt zich af waarom Dumont in hemelsnaam deze ‘nietszeggende’ scènes heeft opgenomen. Echter, ze zijn alleszeggend. Dumont heeft precies de vinger op de zere wond weten te leggen. Voor het eerst wordt het grote publiek geconfronteerd met de waanzin van Paul Claudel. Hoe anders dan de film Camille Claudel uit 1988 van Bruno Nuytten met in de hoofdrollen Isabella Adjani en Gérard Depardieu. Destijds mocht er nog geen onvertogen woord over Paul Claudel naar buiten worden gebracht, zijn nabestaanden hielden dat nauwlettend in het oog. De focus in Nuyttens film ligt op Camille die een relatie krijgt met de vierentwintig jaar oudere beeldhouwer Auguste Rodin. Wanneer hij niet met haar trouwt, stort haar wereld in en wordt zij waanzinnig. De film eindigt met de scène waarin Camille Claudel weggerukt wordt uit haar atelier aan de Quai de Bourbon in Parijs en in een koets naar een krankzinnigeninrichting wordt afgevoerd.

Dit beeld, dat inmiddels ruim 25 jaar ingeprent is, is nu voor velen het uitgangspunt  geworden om naar Camille Claudel 1915 te gaan kijken. En dan kom je bedrogen uit. Dumont heeft zich voor zijn script laten inspireren door het literaire werk en de brieven van Paul Claudel, de brieven van Camille Claudel en de medische dossiers. Slechts drie dagen uit de 30 jaar internering laat hij het publiek zien. Drie dagen waarin Camille schreeuwt om vrijheid, gek wordt van de krankzinnigen om haar heen, hoopt dat ‘mon petit Paul’ haar komt redden uit deze gevangenis, vreest dat het niet zo is als ze zijn afstandelijkheid bemerkt en zich uiteindelijk schikt naar Pauls wensen dat het Rodin is geweest die haar alles heeft afgenomen. Juliette Binoche speelt de rol geweldig. Dumont houdt de camera eindeloos gericht op haar onopgemaakte gezicht waarin we hoop, vrees en berusting kunnen aflezen. Hij boetseert de filmbeelden en creëert een waar meesterwerk. Bovendien bevrijdt hij Camille Claudel van het stigma dat Nuytten haar gegeven had: de geniale kunstenares die als maîtresse van Rodin gek wordt omdat hij haar in de steek laat. Een verhaallijn die niet alleen de waarheid geweld aan doet (Camille Claudel heeft Auguste Rodin verlaten en niet andersom) maar ook nog eens gecreëerd is door Paul Claudel als dekmantel voor zijn rol in het hele proces.

In tegenstelling tot veel andere regisseurs werkt Dumont het liefst met amateurs en niet met professionele acteurs. Voor Camille Claudel 1915 heeft hij echte patiënten gebruikt met hun eigen verpleegsters. Juliette Binoche vertelde vorig jaar in een interview dat ze zelfs buiten de opnames met Camille of Mlle Claudel aangesproken moest worden anders zou het voor de patiënten te verwarrend zijn. “Bijzonder maar ook heel verrijkend zo’n cast”, aldus Binoche. Dumont liet Binoche niet echt acteren, maar reageren vanuit haar eigen gevoelens en gewaarwordingen. Een script heeft ze niet gekregen van hem, ze heeft zijn inspiratiebronnen mogen doorlezen. Voor de kijker versterkt de aanwezigheid van echte patiënten in de film juist de gezonde geest van Camille Claudel. De wijze waarop Paul Claudel is neergezet, doet de rest. De kijker wordt bewust wie hier de ware gek is. Eindelijk gerechtigheid.

De film Camille Claudel 1915 draait momenteel in verschillende Nederlandse bioscopen en ik kan alleen maar zeggen, ga er heen en ervaar dit intieme portret van een vrouw die geniaal was, maar haar tijd en omgeving niet mee had.

© 2013 Karin Haanappel
www.camille-claudel.nl